Baveći se nekim drugim temama, Bogumil Hrabak, dotakao se delimično pojedinih segmenata iz života Vlaha Drobnjaka; učešće Vlaha Drobnjaka u kreditnoj trgovini, pljački dubrovačkih trgovaca, teritorijalizaciji, o seobama, o organima vlasti unutar vlaške skupine Drobnjaka i drugom.
Bogumil Hrabak, poslednjim godinama života obradio je u posebnoj studiji-knjizi uopšte Vlahe u Hercegovini, tako su poseban osvrt dobili u njegovoj monografiji (Iz starije prošlosti Bosne i Hercegovine) i Vlasi Drobnjaci, Banjani, Riđani, Pivljani, Zupci i drugi.
Bogumil Hrabak izneo je konstataciju, koja istina nije nova, ali je značajna i odnosi se na sve vlaške skupine na teritoriji današnje Crne Gore, iz kojih su se formirala crnogorska plemena, kao jedna od najvažnijih karakteristika crnogorske prošlosti. Složio se samo delimično sa mišljenjem Konstantina Jirečeka, koji ističe da je za stvaranje plemena potrebno da postoji više katuna iste vlaške grupe (Drobnjaci, Banjani, Zupci). Hrabak dalje zaključuje da su se crnogorska plemena najpre formirala tamo gde zimska i ljetna staništa nisu bila udaljena; Riđani (1279), Drobnjaci (1477), Vasojevići i drugi, to jest da su za formiranje plemena potrebni ne samo niži tereni već i kratka ruta sezonskog kretanje leti, kao što smo naveli i veći broj stanovnika. Isto tako Hrabak zaključuje da je sa teritorijalizacijom Vlaha bila jača uloga crkve i plemenitih rodova. U plemenima u kojima je postojao sveštenik (u Drobnjaku jedan, u Pivi dvojica) on je pripadao naslednoj porodici duhovnika, koja je bila bliska, odnosno ogranak vladajuće porodice u plemenu. Prihvatio je mišljenje Branislava Đurđeva da je prilikom zbijanja katuna u pleme dolazilo do redukcije katunara, budućih seoskih knezova. Osim seoskih knezova, postojao je i nahijski knez. Ta redukcija kod Drobnjaka obavljena je mnogo ranije nego kod Nikšića i drugih suseda, ističe Hrabak. Katun je video kao vojnu celinu koja je obavljala vojne dužnosti i kao celina obično je išao u pljačku. Starešinstvo u hercegovačkim katunima, pa i u Drobnjaku bilo je nasledno, što je dovodilo do izdvajanja čelne porodice u katunu. Okupljanje katuna oko plemenskog jezgra (krajem 15. veka) u Drobnjaku bilo je u isto vreme i razrođavanje nekih elemenata.
Drobnjaka je tada bilo u Dubrovniku, Gacku, Cernici i Goraždu. Iz plemena su se udaljavali poslovni ljudi urbanih zanimanja, koji su bili vlasnici skupih predmeta (posrebrenih pojaseva, niski bisera i drugog) koji su bili u modi. Ti preseljenici prestajali su da budu stočari, jer uzimaju kredite u Dubrovniku. Oni su postajali trgovci u pravom smislu te reči i gubili status Vlaha. Neki Vlasi Drobnjaci su držali i roblje, kao poslugu. Vlah iz Drobnjaka poklonio je jednu robinju bosanskom kralju. Drobnjaci su spadali u filurdžijsku zonu, kao i Vlasi Banjani i Vlasi Pive.
Vlasi Drobnjaci su bili jedinstveni po tome što 1477. nisu upisni pod svojim imenom već su postali nova nahija Komarnica, iako su Drobnjaci već odavno živeli na svojim pašnjacima u nahiji Komarnici, odnosno istoimenoj staroj župi. Upisani su 1477. kao jedina vojnička nahija u Hercegovini sa 18 katuna. Izdvajaju se i po tome što su spadali u starije Vlahe sa arbanaškom osnovom (uticajem), a istakli su se kao poslovni svet u Dubrovniku i Kotoru, što sa drugim starijim Vlasima nije bio slučaj, ističe Bogumil Hrabak.
Kod Drobnjaka i Riđana broj stanovnika na samom početku 16. veka (1500. godine) naglo se povećao a time i broj katuna (kod Riđana), dok se broj stanovnika u Drobnjaku uvećao dva i po puta za poslednje 23 godine od 1477. do 1500. godine, što je bila posledica pripajanja novih katuna, a ne biološke obnove, konstatovao je B. Hrabak. Oba katuna beleže značajne demografske promene. Katun Riđana uvećao se sa tri na 11 katuna. Tada je u Drobnjaku bilo oko 1 500 familija – porodica. Drobnjaci su bili jedno od najbogatijih plemena u istočnoj Hercegovini. Bogatstvo uopšte u katunu, ističe Hrabak, pre i posle teritorijalizacije sticano je prevoženjem soli i tkanina u Polimlje i Bosnu, taj posao su preuzimali katunari kao kramari, a kao kiridžije služili su im članovi katuna (karavana je bilo čak sa 300 konja). On je pratio Vlahe Drobnjake, od prvog pomena u dubrovačkom arhivu (1285), sve promene i zbivanja (tradiciju i predanje) do kraja 18. veka. Govori i o prvim tragovima islamizacije u Drobnjaku (1362) na osnovu dubrovačke arhivske građe.
Posebno je istakao pokret vojvode Grdana (ustanak u Drobnjaku pod vođstvom nikšićkog vojvode Grdana), krajem 16. veka, koji je okupio i ostala plemena Pivljane i Nikšiće u borbi protiv turske vlasti u Crnoj Gori. Zapadne zemlje (nadvojvodski dvor u Gracu i papska kurija) smatrale su početkom 17. veka (1605) da su Vlasi Drobnjaci najmoćnije pleme u istočnoj Hercegovini.
Takođe, akademik SANU Sima Ćirković je dosta pisao o srednjevekovnim Vlasima, to je neizbežno za sve istoričare koji se bave balkanskim srednjim vekom. Ćirković je tvrdio da su Paštrovići poreklom od Vlaha, da je to veliko naše pleme – vlaškog porekla. U radu „Udeo srednjega veka u formiranju etničke karte Balkana“ Ćirković je između ostaloga, ovo napisao:
„Balkanski Vlasi, čije se jedno krilo može pratiti na širokom prostoru od Crne Gore do Istre, nisu imali trajnu političku organizaciju i to je, svakako, doprinelo njihovom osipanju i gubljenju, makoliko da su brojčano rasle i razgranjavale se njihove katunske zajednice. Individualni katuni, pa ni grupe katuna kakvi su bili Drobnjaci, Banjani ili Hrabreni, nisu raspolagali kohezivnim snagama kojima bi se oduprli odvajanju ne samo pojedinca, već i porodica i čitavih zajednica. Jezičko prilagođavanje, čiji su rezultati prepoznatljivi u ličnim i porodičnim imenima, srušilo je prve pregrade; transformacija vlastelinstava i promene u administrativnom sistemu ublažile su razlike u pravnim režimima u kojima su živele vlaške zajednice i njihovo slovensko okruženje; mogućnost sticanja poseda i uključivanja u vlastelu mamila je ne samo vlaške starešine i njihove rođake, već i svakog pripadnika katuna, slobodnog i sposobnog za vojevanje.“
A u fusnoti na str 178 Ćirković je i ovo naveo:
„U jednom delu naše literature se izričito ili prećutno uzima da je naziv Vlah oznaka za socijalni status, samo daleka uspomena na nekadašnje etničke podele, te ga u skladu s tim karakterom treba pisati malim slovom. Na drugim mestima sam pokazao da je taj postupak metodološki nekorektan, jer se ne pita o granicama koje razdvajaju Vlahe i ne-Vlahe, koje postoje dokle god se taj naziv održava i upotrebljava. Proglašavanjem da je reč o socijalnoj a ne etničkoj pojavi problem se zaobilazi, ali se ne rešava. Tek potpuna integracija u „veliko društvo“ ima za rezultat iščezavanje vlaškog imena.
“
Naziv Vlah u srednjevjekovnim dokumentima nije socijalna oznaka, već je etnička, kaže Ćirković. To je ponovio i na drugim mestima.
Đurđica Petrović o Banjanima, Drobnjacima, Nikšićima, piše: „O Vlasima sadašnje Crne Gore dubrovački spomenici obaveštavaju o Drobnjacima, Banjanima, Matarugama, zatim o Riđanima, Vlasima Onogošta i Nikšića, manje o Kričima, a koji su se nalazili na teritoriji Hercegovine XV veka. . . Pojedinačne informacije postoje i za katune u Zeti. . . Među tim Vlasima najbrojniji su bili Banjani i Drobnjaci. Prema turskom popisu hercegovčakih Vlaha iz 1477. Banjani su sa Pivom imali 19 katuna sa 623 kuće, a Drobnjaci 18 katuna sa 641 domom. Vlasi Nikšića i Onogošta zajedno, a koji su u kasnijim vekovima postali vrlo značajni, u vreme popisa imali su tri katuna i pet delova katuna sa 138 kuća. Od svih hercegovačkih Vlaha XV veka najmanje se pažnje do sada obraćalo na Riđane, crnogorsko pleme kasnijih vremena, a koje je nestajalo tokom prve polovine XVII veka“. (strane 229 i 230 i 231).
IZVORI:
Bogumil Hrabak, „Prošlost Pljevalja po dubrovačkim dokumentima do početka XVII stoleća”, Istorijski zapisi, br. 1–2 (1955): 14; Isto, „Poslovni ljudi Polimlja”, u Simpozijum „Seoski dani Sretena Vukosavljevića” III, ur. P. Vlahović (Prijepolje: Zajednica osnovnog obrazovanja, 1976), 245; Isto, „Čelnici stočarskih zajednica u istočnoj Hercegovini u XIII–XV veku”, Zbornik za istoriju BiH, br. 2 (1997) 144, 153, u Iz strarije prošlosti Bosne i Hercegovine II (Beograd: Izdanje autora, 2003), 48, 52, 59;
Bogumil Hrabak, Nikšić do početka XIX veka (Beograd: Izdanje autora, 1997), 38, 44–45, 49.
Bogumil Hrabak, „Drobnjaci”, u Iz starije prošlosti Bosne i Hercegovine II (Beograd: Izdanje autora, 2003), 97–129
Branislav Đurđev, „O knezovima pod turskom upravom”, Istorijski časopis”, br. 1–2 (1948): 150
Bogumil Hrabak, „Čelnici”, 144
Bogumil Hrabak, Isto, 53.
Marica Malović-Đukić, „Drobnjaci u karavanskoj trgovini Polimlja u srednjem veku”,
Mileševski zapisi, br. 2 (1997): 25–31;
Isto, „Prilog istoriji Drobnjaka u srednjem veku”, Glasnik Zavičajnog muzeja, br. 1, (1999): 145–148. Takođe ne bismo mogli prihvatiti Hrabakovo mišljenje da Vlasi Drobnjaci nisu učestvovali u karavanskoj trgovini. On smatra da su se Drobnjaci uglavnom bavili prodajom sitne stoke (Bogumil Hrabak, „Drobnjaci”, 104). O karavanskoj trgovini Drobnjaka vidi: Mihailo Dinić, „Dubrovačka karavanska trgovina u srednjem veku“, u Srpske zemlje u srednjem veku, ur.Sima Ćirković (Beograd: Srpska književna zadruga, 1978), 306–7, 320;
Marica Malović-Đukić, „Drobnjaci u karavanskoj trgovini Polimlja“, 25–31.
Bogumil Hrabak, Nikšić, 38.
Bogumil Hrabak, „Razgranavanje katuna i stvaranje grupe katuna, odnosno plemena u nekadašnjoj Hercegovini (XIII–XV vek)”, u Predmet i metod izučavanja patrijarhalnih zajednica u Jugoslaviji ur. Đ. Pejović (Titograd: CANU, 1981), 186, 190, 193–195, u Iz starije prošlosti Bosne i Hercegovine II (Beograd: Izdanje autora, 2003), 38
Bogumil Hrabak, Iz starije prošlosti Bosne i Hercegovine, 112, 159.
Bogumil Hrabak, „Čelnici”, 142
Bogumil Hrabak, Nikšić, 52
Sima M. Ćirković, Rabotnici, duhovnici, vojnici – Društva srednjovekovnog Balkana, Equilibrium, Beograd, 1997, str 177 i 178
Veza: http://xn--j1aat.xn--90a3ac/2022/04/17/vlasi-drobnjaci-banjani-ridjani-pivljani/
Нема коментара:
Постави коментар